Η Εκδίκηση των Θεών

«Καμία οφειλή που καθυστερείται η απόδοσή τους δεν φθείρει τόσο πολύ τις ελπίδες του αδικημένου ούτε τον ταπεινώνει τόσο, και καμία δεν αυξάνει τόσο πολύ τη θρασύτητα και την τόλμη του πονηρού όσο η οφειλή της τιμωρίας. Οι τιμωρίες που αντιμετωπίζουν αμέσως τις θρασείες πράξεις εμποδίζουν τα μελλοντικά αδικήματα και μαζί είναι η καλύτερη παρηγοριά για τα θύματα», Πλουτάρχου: Περί των υπό του θείου βραδέως τιμωρουμένων, 548Ε.

 Αρκετοί ρωτούν γιατί.... οι Θεοί τιμωρούν και γιατί σε πολλά αποσπάσματα της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας εμφανίζονται να εκδικούνται. Π.χ. οι Ερινύες κατά του Ορέστη, οι Θεές σκοτώνουν όσους τις δούν χωρίς αυτές να θέλουν, ο Θεός Διόνυσος τιμωρεί τον Πενθέα για την απιστία του, ο Θεός Απόλλων πλήττει με αρρώστιες τους κατοίκους των Δελφών διότι σκότωσαν τον Αίσωπο, κτλ.

Κατ’ αρχήν οφείλουμε να ξεκαθαρίσουμε ότι ο όρος εκδίκηση (το αντιπεπονθός όπως καλείται στην Αρχαία Ελληνική Γραμματεία) στην θεϊκή της σημασία δεν έχει σχέση με την αρνητική σημασία που εμπεριέχει η ανθρώπινη εκδίκηση. Εκδίκηση από τους Θεούς είναι η προστασία και η άμυνα που παρέχουν οι Θεοί στους ευσεβείς. Όσοι συνωμοτούν κατά της Αληθείας, της Λατρείας και της Πατρίδος είναι κάτι παραπάνω από βέβαιο ότι θα υποστούν την Εκδίκηση των Θεών.

«Οι Θεοί, γνωρίζοντας άριστα την κατάλληλη στιγμή για τη θεραπεία της κακίας, δίνουν στον καθένα ως φάρμακο την τιμωρία, η οποία ούτε κοινό μέτρο της έκτασής της έχει ούτε ένα και τον αυτό χρόνο για όλους», μας λέει ο Πλούταρχος στο ίδιο σύγγραμμα, 550Α.

Η Εκδίκηση των Θεών σηματοδοτεί την πορεία από την καταστροφή στην παλινόρθωση, από την αδικία στην ειρήνη και ως τέτοια είναι αντικείμενο αναμονής και αγαλλιάσεως. Η Εκδίκηση των Θεών δεν προτρέπει σε ανθρώπινη εκδίκηση αλλά  αντιθέτως αποτρέπει την ανθρώπινη εκδίκηση. Απαγορεύει η τιμωρία των κακούργων να είναι μεγαλύτερη από την σοβαρότητα του εγκλήματος. Δηλαδή δεν είναι σωστό να ισοπεδωθούν δύο χριστιανικές εκκλησίες επειδή ισοπεδώθηκε ένας Ελληνικός Ναός, ούτε να θανατωθούν δύο εκατομμύρια ναζωραίοι επειδή σφαγιάστηκαν ένα εκατομμύριο Έλληνες. Η τιμωρία σε ποσότητα και σε ποιότητα πρέπει να είναι ανάλογη με το έγκλημα.

 Οι Θεοί παίρνουν εκδίκηση από αυτούς που Τους μισούν. Θα πάρουν εκδίκηση για τον θάνατο των ευσεβών που μαρτύρησαν για την Ελευθερία και την Πίστη. Θα εκδικηθούν το αίμα των τέκνων Τους. Εδώ πρέπει να προσέξουμε ότι η εκδίκηση των Θεών έρχεται εξ αιτίας του οίκτου που έχουν για τους ανθρώπους. Θέλουν να τους απελευθερώσουν από την τυραννία των βεβήλων.

Οι Θεοί εκδικούνται για τους εξής λόγους: Για να επανέλθει στην κοινωνία η ειρήνη και η αρμονία. Για να διατηρείται η Δικαιοσύνη. Για τον σωφρονισμό και την εμπέδωση της πειθαρχίας. Όπως γράφει ο Επικούρειος φιλόσοφος Έρμαρχος: «η απειλή της τιμωρίας απευθύνεται σ’ εκείνους που δεν προνοούν για το κοινώς ωφέλιμο», και συνεχίζει: «οι κοινοί άνθρωποι παντού χρειάζονταν κάποιον να τους εμποδίζει να ενεργούν ενάντια στο συμφέρον τους». Για την βελτίωση του ανθρωπίνου γένους. Αναπτύσσεται έτσι σε προσωπικό και ομαδικό επίπεδο η ακεραιότητα, η φιλοκαλία, και η αίσθηση του καθήκοντος. Για να πραγματοποιηθεί η απελευθέρωση της ανθρωπότητος από τις δυνάμεις του σκότους. 

Η Δικαιοσύνη και η Σωτηρία είναι ο τελικός στόχος της θεϊκής Εκδικήσεως. Η θεϊκή Εκδίκηση ποτέ δεν είναι ο στόχος, είναι ένα μέσον για να επιτευχθεί ο στόχος. Πολλές φορές οι Θεοί χρησιμοποιούν για την εφαρμογή της δικαιοσύνης ανθρώπους ή και λαούς για να τιμωρηθούν αυτοί που διέπραξαν κάποιο έγκλημα ή ασέβησαν έναντι των Θεών. Ο Ορέστης έγινε όργανο δικαιοσύνης του Θεού Απόλλωνος, οι εχθροί της Ελλάδος είναι τα όργανα δικαιοσύνης των Θεών κατά των Ελλήνων όταν ασεβούν και αποστατούν από τους Θεούς. Αυτό μας λέει και ο Πλούταρχος στο «Περί των υπό του θείου βραδέως τιμωρουμένων», 552F: «Η θεότητα χρησιμοποίησε πράγματι μερικούς κακούς ως τιμωρούς άλλων, ως δημίους...»

Η Οργή (μήνις στην αρχαία γραμματεία) και η Εκδίκηση των Θεών μπορεί να πάρει πολλές μορφές: φυσική τιμωρία (τύφλωση, παράλυση), πνευματική τιμωρία (σύγχιση του νού) και συναισθηματική τιμωρία (εγκατάλειψη του ατόμου από τους Θεούς στην μοναξιά και την αδυναμία του).

Ενώ είναι εμφανές ότι σωτηρία και δικαιοσύνη συνδέονται άρρηκτα μεταξύ τους, η Εκδίκηση και η Καλωσύνη των Θεών δεν αντιφάσκουν κατ’ ουδένα τρόπο. Το θείον εξ ορισμού είναι πάντοτε καλό, αλλά μετατρέπεται σε τιμωρό για συγκεκριμένο αδίκημα, σε δεδομένη στιγμή, κατά συγκεκριμένου ατόμου. Αυτό δεν αλλάζει την γενική εικόνα των Πανάγαθων Θεών.

Το γεγονός ότι η Εκδίκηση των Θεών είναι στην υπηρεσία της σωτηρίας αποδεικνύεται από την αναζήτηση και την χαρά με την οποία αναμένεται αυτή από τους ευσεβείς. Δεν υπάρχει ίχνος κακίας στην Θεϊκή Εκδίκηση. Οι άνθρωποι αγαλλιάζουν όταν έρχεται η Εκδίκηση των Θεών διότι φέρνει την λύτρωση και την συμφιλίωση των ανθρώπων με τους Θεούς. Η Εκδίκηση των Θεών φέρνει ανακούφιση και ελπίδα. Διώχνει μακριά τα τελευταία εμπόδια για την αιώνια ευδαιμονία εφόσον ξεκαθαρίζει τον δρόμο της αρετής από της κακίας.

Η έκκληση των ανθρώπων για Θεϊκή Εκδίκηση είναι έκκληση για δικαιοσύνη. Η Θεϊκή Εκδίκηση είναι η εμψύχωση των καταπιεσμένων και η τιμωρία των καταπιεστών. Χωρίς την Εκδίκηση των Θεών δεν υπάρχει δικαιοσύνη ούτε μέλλον για την ανθρωπότητα. Η Εκδίκηση των Θεών είναι η τελευταία ελπίδα των κατατρεγμένων που δεν μπορούν να περιμένουν τίποτε πιά από τους επίγειους δικαστές. Εάν δεν εκδικούντο οι Θεοί δεν θα υπήρχε δικαιοσύνη στην γή. Η δικαιοσύνη θα χανόταν για πάντα. Θα επικρατούσε αναρχία. Η απουσία Εκδικήσεως των Θεών φέρνει την καταστροφή. Φέρνει την αδικία, την δουλεία, την ειδωλολατρεία.

Σε αντίθεση με την ανθρώπινη γλώσσα, στην γλώσσα των Θεών Εκδίκηση και Αγάπη δεν σχηματίζουν ένα αντιφάσκων ζεύγος. Επομένως η Αγάπη και η Εκδίκηση των Θεών δεν αντιφάσκουν. Η Εκδίκηση των Θεών δεν έχει να κάνει σε τίποτε με την στιγμιαία οργίλη και μισητή τάση προς καταστροφή. Επίσης η Αγάπη των Θεών δεν είναι απλώς ένδειξη στοργής, αλλά μπορεί να αποκαλυφθεί ως οργή και ζήλεια.

Η Εκδίκηση των Θεών κάνει γνωστή την παρουσία Τους. Όπως ακριβώς ένας άρχων πρέπει να κάνει γνωστή την παρουσία του και να τιμωρεί το κακό. Θεός που δεν τιμωρεί το κακό δεν είναι Θεός. Ατιμωρησία του κακού θα έδειχνε έλλειψη αγάπης για τον λαό από τους Θεούς.

Από τα πιό χαρακτηριστικά σημεία της Ελληνικής Θρησκείας είναι ο Δράκος Πύθων που κατεδίωξε την Λητώ, την μητέρα του Θεού Απόλλωνος, για να την εμποδίσει να γεννήσει το θείο βρέφος. Όταν ο Θεός Απόλλων γεννήθηκε, εκδικήθηκε αμέσως τον Δράκοντα σκοτώνοντάς τον. Όλοι οι Ήρωες στην Ελληνική Παράδοση τιμωρούν το άδικο. Ο Θησεύς αντιμετωπίζει κατά σειρά τους κακούργους Περιφήτη, Σίνι, Σκίρωνα, Κερκυώνα, Προκρούστη, και τους τιμωρεί σκληρά.

Η εκδίκηση λοιπόν δεν έχει την σύγχρονη σημασία. Στην θεϊκή γλώσσα είναι μία δικαστική παρεμβολή που σώζει και αποζημιώνει το θύμα, και επιβάλλει στον εγκληματία τις δίκαιες συνέπειες της στυγερότητός του. Όπως λέει και ο θείος Πλάτων στους Νόμους, 728c: «η τιμωρία είναι πάθημα που ακολουθεί την αδικία», ενώ ο Πίνδαρος μας λέει ότι «η τιμωρία είναι η θεραπεία της ψυχής, ενώ ο Θεός της δικαίας τιμωρίας είναι αρμόδιος να ορίζει τον χρόνο, τον τρόπο και την έκταση του επιβλητέου σε κάθε άδικο άνθρωπο κολασμού», (Πλούταρχος ενθ. ανωτ. 550Α).

Η Οργή και η Εκδίκηση είναι πράξεις που γεννώνται από Καρδιές που αγαπούν με πάθος τους ανθρώπους, που θέλουν το καλό τους, που στεναχωρούνται όταν βλέπουν αδικίες,  και πάντα ζητούν άλλο τρόπο επεμβάσεως.

Ακόμα και οι απλοί άνθρωποι εξοργίζονται μπροστά σε στυγερά εγκλήματα: στην παιδεραστία, αθεΐα, ανθρωποκτονία, ειδωλολατρεία, τυραννία, πόσο μάλλον οι Θεοί. Η ηθική καταδίκη από τους ανθρώπους για τέτοια εγκλήματα  είναι άμεση. Γιατί να περιμένουμε οι Θεοί να είναι λιγώτερο ηθικοί από μάς;

Οργή και Εκδίκηση είναι οι κατάλληλες, ευαίσθητες και ηθικώς δίκαιες αντιδράσεις στην αδικία και την τυραννία. Η συγχώρεση της αδικίας αν δεν προηγηθεί η ηθική καταδίκη και εκδίκηση εναντίον του εγκληματίου δεν είναι τίποτε άλλο από εγωϊστική απάθεια. Αναισθησία στα δικαιώματα και την αξία του θύματος. Είναι φόβος στην αντιμετώπιση του εγκληματίου.

Το ερώτημα λοιπόν δεν πρέπει να είναι «γιατί εκδικούνται οι Θεοί», αλλά «ποιά τα αντικείμενα της εκδικήσεως και ποιοί οι στόχοι της εκδικήσεως»; Η σωτηρία είναι ο σκοπός της εκδικήσεως. Η Εκδίκηση των Θεών φέρνει αγάπη, αγαλλίαση, ελπίδα και σωτηρία σε όλο τον Κόσμο. Οι ευσεβείς άνθρωποι δεν ανησυχούν από την παρουσία της εκδίκησης των Θεών αλλά από την απουσία της.

Παρ’ όλα αυτά η υπομονή των Θεών ως προς τους αθέους και τους ασεβείς είναι μερικές φορές τόσο μεγάλη που μας φέρνει σε απελπισία. Θέλουν να τους σώσουν χωρίς να τους τιμωρήσουν. Μόνο όταν δεν υπάρχει άλλη επιλογή οι Θεοί εκδικούνται. «Ο Θεός επιδεικνύει πραότητα και μεγάλη υπομονή μέχρι να τιμωρήσει», (Πλούταρχος, ενθ. ανωτ. 551C).

Η Εκδίκηση των Θεών είναι αντιπροσωπευτική της κυριαρχίας που ασκούν πάνω στους ανθρώπους. Αν δεν επέμβουν είναι σαν να παραχωρούν κυριαρχικά δικαιώματα σε εγκληματίες. Θα απεδείκνυε έλλειψη αγάπης για τους υπηκόους Των αν δεν ενδιαφερόντουσαν να τιμωρήσουν όσους παρανομούν. Αν μας αγνοούσαν οι Θεοί, τότε ποιό το όφελος;

Η Αγάπη και η Καλωσύνη των Θεών είναι μόνιμα χαρακτηριστικά της Οντότητός Των, ενώ η Εκδίκηση είναι στιγμιαία αντίδραση σε κακουργηματικές πράξεις. Όταν εμφανίζονται δυνάμεις που θέλουν να καταστρέψουν την κοινωνία, τότε οι Θεοί επεμβαίνουν. Εκδίκηση (αντιπεπονθός) και Οργή (μήνις) είναι οι λέξεις που περιγράφουν ακριβώς αυτήν την επέμβαση των Θεών ώστε τα αποτρόπαια εγκλήματα των κακούργων να μην επαναλαμβάνωνται.

Οι Θεοί μισούν την ειδωλολατρεία, το ψέμμα, την ασέβεια και την αθεΐα, διότι αυτά τα αδικήματα καταστρέφουν την κοινωνία και τους ανθρώπους. Διότι η κοινωνία δεν μπορεί να επιζήσει χωρίς θεοσέβεια και κοινωνική δικαιοσύνη. 

Η παράβαση των Θεϊκών Νόμων προκαλεί ενοχή. Η ενοχή προκαλεί τιμωρία. Η οποιαδήποτε ενέργεια που καταστρέφει την ενότητα της ανθρώπινης κοινωνίας είναι ασυγχώρητη. Αφοσίωση στα μέλη, αφοσίωση στις σχέσεις μεταξύ τους, αφοσίωση στους σκοπούς, είναι βασικές ενέργειες των Θεών. Η όποια αποστασία κάποιων ανευθύνων ανθρώπων θα κατέστρεφε την σχέση Θεών-ανθρώπων. Κάτι τέτοιο δεν γίνεται αποδεκτό. Οι δίκαιοι Θεοί συμπεριφέρονται στον καθένα όπως του αξίζει. Στον εναγή με οργή, στον αναγή με καλωσύνη. Ο θείος Ηθικός Νόμος της αγάπης προς τους ευσεβείς είναι αναντικατάστατος, ώστε να κάνει έντονη την αντίθεση με τον Ηθικό Νόμο της τιμωρίας των ενόχων. Όσοι δυσαρεστούνται από την τιμωρία των Θεών προς τους ενόχους εξαφανίζουν την διαφορά με την αγάπη των Θεών προς τους ευσεβείς.

Η τιμωρία των εγκληματιών έχει να κάνει με την επιβίωση της κοινωνίας. Δεν υπάρχουν αναστολές ούτε «άφεση αμαρτιών». Όταν η κοινωνία δεν ανταποδίδει στον εγκληματία την δίκαιη τιμωρία του, τότε όχι μόνο πολλαπλασιάζεται η εγκληματικότητα αλλά η εμπιστοσύνη των μελών στην δικαιοσύνη χάνεται και αρχίζουν οι προσωπικές εκδικήσεις. Πόσο μάλλον αν δεν έδιδαν οι Θεοί στον εγκληματία την δίκαια τιμωρία του.

 

 

Ίππαρχος

http://www.hellenicreligion.gr/doc/timoriatheon.htm