Κρισαίον Εν Δία Φέρων.: Χειραγωγούντες και χειραγωγούμενοι

Του ΜΕΝΕΛΑΟΥ ΓΚΙΒΑΛΟΥ Αναπληρωτή καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Αθηνών

Πολλές φορές στην ιστορική εξέλιξη, έπειτα από μακρά διαστήματα απραξίας, ακινησίας, αργόσυρτης εξέλιξης εμφανίζονται σημαντικές στιγμές που οριοθετούν εκ νέου την ιστορική πορεία μιας χώρας. Αναφερόμαστε τότε σε «πύκνωση» της ιστορικής κίνησης, μια «πύκνωση» που αποτελεί μια νέα αφετηρία για το μέλλον.
Μια τέτοια εξέλιξη, σε αρνητική όμως μορφή, ζούμε την περίοδο αυτή. Η μακρά και παρατεταμένη κρίση του πολιτικού συστήματος και των θεσμικών / κομματικών του εκφράσεων οδηγείται σήμερα με ταχείς ρυθμούς σε μια... νέα αφετηρία, σε μια νέα μορφή εξέλιξης που θα αναδιαμορφώσει ριζικά τους κοινωνικοπολιτικούς συσχετισμούς και τις πολιτικοϊδεολογικές βάσεις των κομμάτων.
Ποια είναι η θεμελιώδης αλλαγή; Είναι ακριβώς η σχέση μεταξύ της πολιτικής εξουσίας και της ιστορικής πορείας των κοινωνικοοικονομικών εξελίξεων.
Εάν γυρίσουμε λίγες δεκαετίες πίσω, θα διαπιστώσουμε ότι η πολιτική εξουσία μπορούσε, μέσα από όλες τις δυσκολίες και τις αντιφάσεις που χαρακτηρίζουν την ελληνική κοινωνία, να χαράζει και να προωθεί ορισμένους στόχους, να παράγει γεγονότα, να διαχειρίζεται, στον ένα ή στον άλλο βαθμό, τις εξελίξεις. Μέχρι πριν από περίπου δύο δεκαετίες θα μπορούσαμε να απαντήσουμε ότι η ΠΟΛΙΤΙΚΗ προηγείτο της ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ, και σε κάποιο βαθμό, μπορούσε να την επηρεάσει.
Σήμερα βιώνουμε την πλήρη σχεδόν αντιστροφή αυτού του προτύπου. Στην πραγματικότητα η κρίση, η ανικανότητα, η απαξία των κομμάτων και των ηγεσιών τους έχει οδηγήσει στη σταδιακή χειραγώγηση των κομμάτων της διακυβέρνησης από εξωγενή κέντρα οικονομικών και πολιτικών αποφάσεων. Οι εξελίξεις προπορεύονται, οι αποφάσεις επιβάλλονται και οι φορείς του πολιτικού μας συστήματος «τρέχουν από πίσω», προσπαθούν να συλλάβουν και να κατανοήσουν τις εξελίξεις, επιδιώκοντας απλώς να εκπληρώσουν τους στόχους και τις επιλογές που θέτουν τα εξωγενή κέντρα.
Από εδώ και πέρα οι ιδεολογικοπολιτικές αρχές των κομμάτων, η κοινωνική τους αντιπροσώπευση, η ίδια η οργανωτική τους δομή δεν θα καθορίζεται από τα ίδια τα κόμματα, μέσα από τα συνέδρια ή τις αποφάσεις των ηγετικών τους ομάδων, αλλά όλα αυτά τα δομικά τους χαρακτηριστικά θα ετεροκαθορίζονται από τις εξελίξεις, από τις προτεραιότητες, τις επιλογές, τις «αξίες» και τις «αρχές» που θα επιβάλλουν οι μηχανισμοί της αγοράς και των εξωγενών πόλων αποφάσεων.
Το ΠΑΣΟΚ άρχισε ήδη να βιώνει, με τρόπο επώδυνο, τη σημαντική αυτή ιστορική στροφή. Διαχειρίζεται σήμερα μια πραγματικότητα την οποία δεν ελέγχει και για την αντιμετώπιση της οποίας σε μικρό –και δευτερεύοντα– βαθμό αποφασίζει. Η «θεωρία» που εκφέρεται από την ηγεσία του, ότι «άλλα πιστεύουμε και άλλα εφαρμόζουμε», οι οδύνες, οι θρήνοι και οι κοπετοί που εκφράζονται από ορισμένα στελέχη του, για τα «άδικα» και «αντιλαϊκά» μέτρα που εφαρμόζει αναγκαστικά η κυβέρνηση, δεν αποτελούν παρά την αναζήτηση κάποιων, μη πειστικών, προσωπικών ή συλλογικών «άλλοθι».
Οι σημερινές πολιτικές κοινωνικές και οικονομικές επιλογές της κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ θα δημιουργήσουν γεγονότα, θα
επηρεάσουν την οικονομική, εργασιακή αλλά και πνευματική ζωή των πολιτών μιας ολόκληρης κοινωνίας, θα παραγάγουν νέες αντιθέσεις, νέες συγκρούσεις, θα αναδείξουν νέες προτεραιότητες, νέες ιδεολογικές αναζητήσεις. Το ΠΑΣΟΚ δεν θα κριθεί συνεπώς με βάση το προσφιλές του δίλημμα «σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα», αλλά με κριτήρια που θα αφορούν τη δυνατότητά του να αντιμετωπίσει την κρίση, να προσφέρει διέξοδο και προοπτική.
Στην πορεία αυτή θα έχουν εκπέσει και ακυρωθεί στην πράξη οι επαγγελίες, τα οράματα, τα «σοσιαλιστικά ψιμύθια», οι ρήσεις περί «συμμετοχικής δημοκρατίας» στη λήψη των αποφάσεων. Εάν στο τέλος της διαδρομής αυτής ο Γ. Παπανδρέου έχει επιβιώσει στην ηγεσία του ΠΑΣΟΚ, τότε θα μπορέσει να πραγματοποιήσει τον μεγάλο του στόχο, που διατύπωσε το 2004 αλλά δεν μπόρεσε τότε να υλοποιήσει: Να αλλάξει ριζικά το ΠΑΣΟΚ ως όνομα, σύμβολα, ιδεολογικές αρχές, ως πολιτική στρατηγική. Τότε θα μπορέσει να το «προσγειώσει» στη δική του μεταμοντέρνα «κοσμοαντίληψη» και να απαλλαγεί οριστικά από τις «δουλείες» του παρελθόντος.
Από την άλλη πλευρά, ο έτερος πόλος του συστήματος διακυβέρνησης, βρίσκεται σε μια πρωτοφανή κατάσταση πλήρους πολιτικοϊδεολογικής απονομιμοποίησης. Η «οικειοθελής» αποχώρησή του από την κυβέρνηση το οδήγησε σε πλήρη απαξίωση, ενώ η ασκούμενη σήμερα πολιτική από την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ έχει υπερκαλύψει τα πολιτικοοικονομικά όρια του συντηρητικού / φιλελεύθερου χώρου, ώστε ο Α. Σαμαράς και η ηγετική ομάδα της ΝΔ να αναζητούν το πεδίο έκφρασής τους σε μια μετριοπαθή «κεντρώα» πολιτική, τονίζοντας την κοινωνικά άδικη και αναποτελεσματική πλευρά των μέτρων... Η μέχρι προσφάτως διεξαγόμενη «διαμάχη» μεταξύ ΠΑΣΟΚ και ΝΔ για τη διεκδίκηση του «μεσαίου χώρου» μοιάζει σήμερα με σκιαμαχία όταν η μεν ΝΔ βρίσκεται πολιτικοϊδεολογικά και κοινωνικά μετέωρη, το δε ΠΑΣΟΚ διαχειρίζεται την κρίση έχοντας απορρίψει στην πράξη τις αρχές του και τις κοινωνικές του αναφορές.
Δεν είναι ασφαλώς τυχαίο ότι στην κρίσιμη αυτή περίοδο επιστρατεύθηκε από τους φορείς του συστήματος ο Κ. Μητσοτάκης για να διατυπώσει τις θέσεις του. Δεν είναι επίσης τυχαίο ότι ο Γ. Καρατζαφέρης και ο ΛΑΟΣ μετακόμισαν στην «πολυκατοικία του ΠΑΣΟΚ» και ως συγκάτοικοι στηρίζουν ενθέρμως τα μέτρα και τις επιλογές του Γ. Παπανδρέου, αποβαίνοντας μάλιστα και ένθερμοι υποστηρικτές της «βοήθειας» από το ΔΝΤ. Πέραν του εμφανούς πολιτικού καιροσκοπισμού που διακρίνει την ηγεσία του κόμματος αυτού, όλες οι εν λόγω εξελίξεις αποκαλύπτουν το ιστορικό χάσμα που διαμορφώνεται μεταξύ της κοινωνίας και του πολιτικού μας συστήματος.

Η πολιτική ανικανότητα, η δομική διαπλοκή και διαφθορά, η έκλειψη κάθε πνευματικού - ιδεολογικού στόχου, η αγοραία αντιμετώπιση κάθε δημοσίου και κοινωνικού αγαθού, οδήγησαν στη σημερινή πολύπλευρη κρίση.
Τώρα η κρίση αυτή διαχειρίζεται και αναδιαμορφώνει τους φορείς του πολιτικού μας συστήματος. Και αυτήν την καταστροφική πορεία μόνο μια συλλογική συνείδηση και αντίδραση μπορεί να την ανακόψει.