Αθήνα.- (ΑΠΕ-ΜΠΕ, της Ελένης Μάρκου)
Έ
να ταξίδι στον χρόνο με θέμα την καθημερινή ζωή στον αρχαίο αγροτικό δήμο Μυρρινούντα, μας μετέφερε η διάλεξη της επίτιμης διευθύντριας αρχαιοτήτων, Όλγας Κακαβογιάννη, που οργανώθηκε από την «Εταιρεία των Φίλων του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου». Ο Μυρρινούς υπήρξε ένας από τους πιο ισχυρούς οικονομικά δήμους της Αττικής. Στο εύφορο έδαφός του ευδοκιμούσαν μυρτιές (μυρρίνες) από τις οποίες πήρε το όνομά του. Βρισκόταν νοτιοανατολικά της κατοικημένης περιοχής του Μαρκόπουλου, στη θέση Μερέντα, ονομασία που αποτελεί παραφθορά της ...
αρχαίας.
Η περιήγηση ξεκίνησε με τα πρώτα χρόνια των μεγάλων έργων της νοτιοανατολικής Αττικής (αεροδρόμιο, Αττική Οδός, λεωφόροι, ολυμπιακά έργα), τα οποία έφεραν ελπίδες για σημαντικές αρχαιολογικές ανακαλύψεις, αλλά και φόβους, τόσο για την ανταπόκριση του επιστημονικού κόσμου στις δύσκολες απαιτήσεις που θα ανέκυπταν, όσο και για την ασφάλεια των ευρημάτων.
Ωστόσο, ο τελικός απολογισμός έδειξε ότι οι ανησυχίες μάλλον ξεπεράστηκαν. Τα ευρήματα ήταν τόσο πολλά και σημαντικά, που η φράση «ουδέν κακόν αμιγές καλού» δίνει το στίγμα. Παρόλα αυτά, κάποια προβλήματα παραμένουν άλυτα. Σύμφωνα με την επίτιμη διευθύντρια αρχαιοτήτων, η αρχαιολογική υπηρεσία δεν κατάφερε όλα αυτά τα χρόνια να αξιοποιήσει τις πολλές ευκαιρίες που παρουσιάστηκαν.
Κοινοτικές χρηματοδοτήσεις και νομοθεσίες, που δεν αξιοποιήθηκαν, είχαν ως αποτέλεσμα τα ευρήματα όχι μόνο να μην αναδεικνύονται, αλλά και να αγνοούνται παντελώς από τον κόσμο, που θα μπορούσε να μάθει πολλά για τον καθημερινό τρόπο ζωής στις αγροικίες των δήμων, την ευσέβεια του απλού κόσμου ως προς τις λαϊκές λατρείες και την ανθρώπινη διάσταση των ταφικών εθίμων.
Μια καλή πρόταση: η δημιουργία του «αττικού πάρκου»
Ωστόσο, τίποτα δεν έχει χαθεί. Αρκεί να υπάρξει βούληση. Σύμφωνα με την κ. Κακαβογιάννη «ο αρχαιολογικός χώρος μέσα στο Ολυμπιακό Ιππικό Κέντρο, το οποίο διαχειρίζονται τα Ολυμπιακά Ακίνητα, είναι ένα ωραίο φυσικό πάρκο χωρίς νεότερα κτίσματα όπου, εκτός από τη φυσική χλωρίδα, διατηρούνται πολλές από τις παραδοσιακές καλλιέργειες και είναι πανέμορφο όλες τις εποχές του έτους. Με τη συντήρηση και ανάδειξη των αρχαίων μνημείων, ο τόπος αυτός μπορεί να αναδειχθεί σε έναν ελκυστικό αρχαιολογικό χώρο, που η περιήγηση σε αυτόν να παρέχει παιδεία και αναψυχή».
Όσο για τη στέγαση του μουσείου -που δεν υπάρχει- η επίτιμη πρόεδρος έχει και γι αυτό πρόταση: Να στεγασθεί στο κτήριο Εξυπηρέτησης Κοινού, στην είσοδο του Ολυμπιακού Ιππικού Κέντρου, μετά τις απαραίτητες μετατροπές και βελτιώσεις. Αν συνεργαστούν το υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού, το Πανεπιστήμιο Αθηνών και η Ολυμπιακά Ακίνητα ΑΕ, αν η προσπάθεια υποστηριχθεί από την Περιφέρεια Αττικής, τους γειτονικούς δήμους, ακόμη και την Ιππική Ομοσπονδία και αναζητηθούν χορηγοί από τους ντόπιους οικονομικούς παράγοντες, τότε το «αττικό πάρκο» μπορεί να γίνει πραγματικότητα.
Ιδιωτικός βίος
Στη διάλεξη αναφέρθηκαν όλες οι περίοδοι και οι δραστηριότητες της ανθρώπινης ζωής. Για την παιδική ηλικία, αν και τα ευρήματα είναι λιγοστά, γνωρίζουμε ότι τη δέκατη ημέρα από τη γέννηση γινόταν η Αμφιδρομία, τελετή κατά την οποία ο πατέρας έφερνε το νεογέννητο στον οικιακό βωμό (που μπορούσε να είναι μια απλή πλίνθος ή μια κόγχη στον τοίχο), ως μία πράξη αναγνώρισης της νομιμότητάς του. Τότε δινόταν και το όνομα στο βρέφος.
Έμμεση αναφορά στα κοινωνικά δρώμενα σχετικά με την παιδική ηλικία αποτελεί και η ανεύρεση του ιερού του Διός Φρατρίου, όπου πιθανότατα συλλατρευόταν και η Αθηνά Φρατρία. Οι φρατρίες ήταν θεσπισμένες κοινωνικές μονάδες, που αποτελούνταν από συγγενικές οικογένειες, κάτι σαν τις δικές μας φάρες. Είχαν κοινές θρησκευτικές εορτές, κοινά νεκροταφεία και τα μέλη τους στηρίζονταν στην αλληλοβοήθεια.
Στον ναό του Διός Φρατρίου, κατά την εορτή των Απατουρίων (περί τα μέσα Φεβρουαρίου), οι πατεράδες παρουσίαζαν τα 3χρονα παιδιά τους στα άλλα μέλη της φρατρίας. Με αυτό τον τρόπο εγγράφονταν στους καταλόγους της και αποκτούσαν δικαιώματα Αθηναίου πολίτη. Η τελετή διαρκούσε τρεις ή τέσσερις μέρες και κατά τη διάρκειά της τα παιδιά έφεραν στεφάνια με λουλούδια και τους έκαναν προσφορές.
Μεγαλώνοντας τα παιδιά άρχιζαν να εντάσσονται στον βίο των ενηλίκων. Η εκπαίδευση των κορών γινόταν από τη μητέρα τους, αν και σε παραστάσεις εικονίζονται να διδάσκονται μουσική και χορό, ενώ υπάρχουν πληροφορίες ότι κάποιες κόρες των ανώτερων τάξεων διδάσκονταν και γράμματα από παιδαγωγούς.
Τα κορίτσια μάθαιναν τις οικιακές εργασίες, που περιελάμβαναν ασχολίες, όπως το «ξάσιμο», το «κλώσιμο»-«γνέσιμο», η «ύφανση» και το «ράψιμο» (όλες αρχαίες λέξεις), η φροντίδα για τη φύλαξη των τροφίμων στο σπίτι, το άλεσμα του σιταριού, η παρασκευή του ψωμιού, το μαγείρεμα. Επίσης, φρόντιζαν τους δούλους, όταν αρρώσταιναν.
Το πέρασμα στην εφηβεία σήμαινε ότι οι κόρες θα έπρεπε να αρχίσουν τις προετοιμασίες για τον γάμο, ο οποίος περιελάμβανε διάφορες αποχαιρετιστήριες και εξαγνιστικές τελετουργίες. Ο γάμος δηλωνόταν στη φρατρία, όπου ο γαμπρός παρέθετε γεύμα και γινόταν θυσία, η γαμηλία.
Η εκπαίδευση των αγοριών άρχιζε από τον 6ο χρόνο και γινόταν από τους παιδαγωγούς. Με την πάροδο του χρόνου συμμετείχαν στα γυμνάσια, όπου τους δινόταν η δημόσια παιδεία. Ως προς τα μαθήματα, διδάσκονταν γράμματα, γυμναστική, μουσική, σχέδιο, ενώ ασκούνταν στο ακόντιο, την πυγμαχία, τη δισκοβολία, τα άλματα, τον δρόμο και την πάλη. Με το πέρασμα στην εφηβεία, τα αγόρια εκπαιδεύονταν για στρατιώτες (18-20 χρόνων), κατόπιν έδιναν τον «Όρκο των Εφήβων» και στέλνονταν να περιπολούν στα σύνορα της Αττικής.
Τα περισσότερα ευρήματα συνδέονται με το κλείσιμο της ζωής, τον θάνατο. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν δύο μαρμάρινες λήκυθοι μιας άγνωστης μέχρι τώρα οικογένειας, του Ευκλή και του Ισχυρία, που βρέθηκαν στο μεγάλο νοτιοανατολικό νεκροταφείο. Επίσης, μια γραπτή τράπεζα προσφορών που ανασκάφτηκε στο άλλο μεγάλο νεκροταφείο στη νοτιοανατολική οδό, καθώς και μερικές μελανόμορφες εσχαρίδες για τις υγρές προσφορές στους τάφους, που βρέθηκαν δίπλα στον περίβολο του οικογενειακού αρχαϊκού νεκροταφείου. Άλλα σημαντικά ευρήματα τα οποία έχουν ανασκαφεί παλιότερα αποτελούν η πυξίδα του Στησαγόρα, που αποδίδεται στον Εξηκία, καθώς και η υδρία με τη μελανόμορφη παράσταση του άθλου της σύλληψης του Ερυμάνθειου Κάπρου από τον Ηρακλή.
Φρασίκλεια
Φυσικά έγινε αναφορά και στο άγαλμα της Φρασίκλειας, ένα από τα ωραιότερα δείγματα του τύπου της κόρης της αρχαϊκής γλυπτικής. Ανακαλύφθηκε το 1972 σε μεγάλο νεκροταφείο στη συμβολή της νότιας με τη νοτιοανατολική οδό, μαζί με το άγαλμα ενός κούρου. Η ύπαρξή του ήταν γνωστή ήδη από τον 19ο αιώνα από τη βάση της με το σιωπηλά σπαρακτικό επίγραμμα: “Κόρη θα καλούμαι ες αεί, αυτό το όνομα μου έλαχε από τους θεούς”.
Χρονολογείται μεταξύ 550-540 π.Χ. και φέρει ζωγραφικό διάκοσμο που σώζεται σε αρκετά σημεία. Στο βάθρο του αγάλματος, εκτός από το επίγραμμα με το όνομα της νεκρής Φρασίκλειας, έχει χαραχθεί και το όνομα του γλύπτη, που το φιλοτέχνησε, Αριστίωνα του Πάριου.
Ο καφές της παρηγοριάς
Η περιήγηση στον ιδιωτικό βίο των Μυρρινουσίων συνεχίστηκε με κάποιες μικρές εκπλήξεις. Όπως η αναφορά σε κάποια έθιμα, που συχνά εντυπωσιάζουν ως προς τις ομοιότητές τους με τα αντίστοιχα σημερινά.
Όπως για παράδειγμα, ένα μικρό κτήριο που βρέθηκε στη δυτική νεκρόπολη. «Παρά το γεγονός ότι δεν αποκαλύφθηκε ολόκληρο, η θέση του στην περιοχή των νεκροταφείων και κάποια ιδιάζοντα ευρήματα οδηγούν τους επιστήμονες στην υπόθεση ότι πρόκειται για χώρο όπου τελούνταν τα νεκρόδειπνα. Πρόκειται δηλαδή για ένα τελετουργικό εστιατόριο, κάτι και σαν τα σημερινά, όπου πίνουμε τον καφέ της παρηγοριάς», είπε η κ. Κακαβογιάννη.
Δημόσιος βίος
Ο δημόσιος βίος ανήκε φυσικά στους άνδρες, αφού οι γυναίκες δεν δραστηριοποιούνταν σ’ αυτόν. Οι μόνες που απολάμβαναν κάποια δημοσιότητα ήταν οι εταίρες, συχνά γυναίκες με παιδεία και ισχυρή προσωπικότητα. Όπως η εταίρα Πετάλη από τον Μυρρινούντα, που έζησε τον 2ο με 3ο αι. μ. Χ. και τη γνωρίζουμε από την αλληλογραφία της με τον πρώην εραστή της Σιμαλίωνα.
Από τον κατάλογο με τα ονόματα των εφήβων που έχουν διασωθεί γνωστοί είναι περίπου 307 κάτοικοι της περιοχής, ενώ σε αντίστοιχους καταλόγους βουλευτών των φυλών ή δημόσια έγγραφα του αθηναϊκού κράτους βρίσκουμε πολλούς Μυρρινουσίους που ήταν πρυτάνεις, στρατηγοί, ίππαρχοι, δικαστές, πρεσβευτές, πρόξενοι, διαιτητές, πωλητές, γραμματείς, ιερείς, ταμίες ιερών χρημάτων, χορηγοί θρησκευτικών τελετών ή θεατρικών παραστάσεων και μουσικών αγώνων, καθώς και διοικητές τριηρών. Από τους πιο γνωστούς ήταν ο Ευρυμέδων Θουκλέους, που διετέλεσε στρατηγός κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο.
Από τα ανασκαμμένα κτήρια, που έχουν συσχετιστεί με τον δημόσιο βίο, ενδιαφέρον παρουσιάζει ένα μικρό κτήριο, που καταστράφηκε από πυρκαγιά κατά τους ελληνιστικούς χρόνους και στο οποίο εντοπίστηκαν πολυάριθμα ευρήματα: αποθηκευτικά αγγεία, αγγεία καθημερινής χρήσης, λύχνοι, πήλινες και μολύβδινες αγνύθες (υφαντικά βάρη), διακοσμημένες κεραμίδες, κυψέλες, λίθινα (μυλόλιθοι, γουδιά) και μεταλλικά αντικείμενα. Επίσης, ένα μολύβδινο σταθμίο με παράσταση χελώνας, ένα αργυρό αθηναϊκό νόμισμα νέας τεχνοτροπίας του 2ου αι. π. Χ. και μία χάλκινη δικαστική αθωωτική ψήφος με την επιγραφή ΨΗΦΟΣ ΔΗΜΟΣΙΑ.
Από αυτά συμπεραίνεται ότι το κτήριο ήταν μία εμπορική αγορά πιθανόν και έδρα κάποιας δημοτικής αρχής, που είχε καθήκοντα οικονομικά ίσως και δικαστικά. Ένα άλλο κτήριο, στα βορειοανατολικά του Δήμου, που ιδρύθηκε στους προχωρημένους ελληνιστικούς χρόνους, φαίνεται ότι εξυπηρετούσε παρόμοιες εμπορικές λειτουργίες.
Δημόσια λατρεία
Στον Μυρρινούντα λατρεύονταν ο Δίας, η Αθηνά, ο Διόνυσος, η Αφροδίτη και η Άρτεμις, που ήταν και προστάτιδα του Δήμου. Ένας πώρινος ναός που βρέθηκε στο μέσο της πεδιάδας πιθανότατα σχετίζεται με αυτήν. Η λατρεία της Αρτέμιδος στο συγκεκριμένο σημείο ξεκίνησε στους αρχαϊκούς χρόνους, καταργήθηκε μάλλον στους ρωμαϊκούς χρόνους, ωστόσο οι πιστοί συνέχιζαν μέχρι τα υστερορρωμαϊκά χρόνια να αφήνουν μικρά λυχνάρια στη θέση του, ως δείγματα της ευσέβειάς τους.
Με τον ναό συνδέεται και μία μικρή κρήνη, που χρησίμευε τόσο για τις ανάγκες του ιερού, όσο και για την εξυπηρέτηση των επισκεπτών. Αρχικά ήταν ένα βαθύ ορθογώνιο κτίσμα, όπου συγκεντρωνόταν το νερό. Όταν όμως αργότερα ο υδροφόρος ορίζοντας κατέβηκε, στη μέση του πυθμένα της κρήνης ανοίχτηκε κυκλικό φρέαρ και τοποθετήθηκε κυκλικό πήλινο επιστόμιο, πάνω από το οποίο στήθηκε μία μαρμάρινη δοκός για τη στερέωση της τροχαλίας του κάδου άντλησης. Στις ανασκαφές βρέθηκε το μισό τμήμα της, όπου σώζεται και μία επιγραφή. Στον πυθμένα της κρήνης βρέθηκε, επίσης, μία μεγάλη μαρμάρινη πλάκα με ανάγλυφη παράσταση της κλοπής των όπλων του Φιλοκτήτη από τον Διομήδη και τον Οδυσσέα.
http://www.greeknewsonline.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου